نقش زن در جامعه از دیدگاه
امام علی(ع)

از آنجا که نظام اجتماعی در طرح نظام حکومتی اسلام با حیات انسانی پیوندی قوی دارد و در این طرح حکومتی زنان جایگاه ویژه ای دارند، چرا که عرصه حیات اجتماعی یکی از ساحتهای مهم تکاپو و رشد و تعالی انسان به سوی کمال است و اسلام بعد از اینکه زن را به مقام و مرتبت انسانی رساند در جهت نیل او به کمال هیچ گونه ممانعتی به عمل نیاورد.

گرچه مسؤولیتهای طبیعی و کنش فطری آنها احراز برخی از مشاغل (جهاد، حکومت، قضاوت) را بر ایشان محدود می سازد، اما فضای سیاسی برای فعالیتها و مشارکتهای اجتماعی دیگر باز است. همان طور که پیامبر اکرم(ص) او را در فعالیتهای اجتماعی همچون بیعت، مسؤولیت امر به معروف و نهی از منکر، هجرت، پناهندگی سیاسی و حرکات اجتماعی دیگر سهیم ساخت از آنجا که در این مقاله فرصت پرداختن به آنها نمی باشد، به همین مقدار بسنده می کنیم.

چرا که همان طور که اشاره شد زنان به جهت ساختار روانی خاص خود بیش از مردان در معرض آسیب و هدف توطئه، توطئه گران و فتنه جویان قرار می گیرند. چون یکی از ویژگیهای زن، ظرافت روحی و قدرت عاطفه اوست اگرچه این روحیه حساس برای تربیت انسان و ایفای نقش مادری زن ضرورت دارد ولی اگر در مسیر صحیح قرار نگیرد و دائما تحت مراقبت و تربیت شدید نباشد در معرض خطر سوء استفاده و بهره کشی غیر معقول و غیر منطقی و ظالمانه قرار خواهد گرفت.

تجربه تاریخی نشان داده است، زنان بیش از مردان در معرض سوء استفاده سیاسی قرار می گیرند. نکته مهمی که امام در جریان فعالیتهای اجتماعی زنان مورد توجه قرار دادند میزان آسیب پذیری زنان و توجه به اینکه مراقب باشند که مورد بهره کشی قرار نگیرند، چرا که شیادان و فرصت طلبان در کمین هستند.

خطبه 80 امام علی(ع) پس از یک حادثه سیاسی (جنگ جمل) نکته مهمی را که در واقع به نفع زنان است تذکر می دهد و از حقیقتی پرده برمی دارد که مراعات آن در حوادث و فتنه ها راهگشا و جهت نما است. در واقع این خطبه یک حکم ارشادی را بیان می کند، زمینه انحراف و سوء استفاده را نشان می دهد و هشداری است برای آنها که در بحرانها و درگیریهای سیاسی و اجتماعی قرار می گیرند و دانسته و نادانسته کمک به ظلم و فساد می کنند.(26)

عواملی که از دیدگاه امام علی(ع) آسیب پذیری اجتماعی زنان را افزایش می دهد:

1ـ تأثیر عواطف و احساسات آنها بر قضاوتهای عقلی

2ـ هیجانات و انفعالات شدید زنان

3ـ نقصان در ایمان که به جهت ترک نماز در ایام حیض برای زن ایجاد می شود (همین مضمون در سخنی از پیامبر اکرم(ص) نیز آمده است.)(27)

4ـ زیبادوستی و خودآرایی در زنان

5ـ عاطفه دگرخواهی و ارتباطات گسترده.

همان طور که گفته شد به خاطر وجود این پنج ویژگی در زنان، زمینه آسیب پذیری اجتماعی و دینی آنان، افزایش می یابد و مجموعه صحبتهای امام علی(ع) ایجاد حساسیت و جلب توجه زنان به این مقوله ها و همچنین دست اندرکاران اداره جامعه است.

امروزه از نظر روان شناسی ثابت شده، زنانی که برای جلب نظر مردان خویش، خود را به آب و آتش زده و آسایش جسم و روح خویش را فدای یک لحظه عنایت آنان می سازند اصولاً افراد بیمار، افسرده و اندرونی ناامن و پراضطراب دارد.(28)

به همین جهت امام علی(ع) به فرزندشان امام حسن، لزوم کنترل این حسن دگرخواهی و ارتباطات گسترده را یادآور می شوند.

ماحصل کلام اینکه از منظر امام علی(ع) هیچ گونه ممانعتی برای فعالیتهای اجتماعی خانمها وجود ندارد کما اینکه حضرت فاطمه زهرا(ع) و دخترشان زینب(ع) چنین فعالیتهایی را داشتند.

در حکومت علی(ع) نیز بانوانی بودند مصمم و ثابت قدم، که در راه احیای ارزشهای اسلامی و دفاع از حریم ولایت و امامت و پاسداری از اسلام تلاش کردند و ثابت قدم و استوار، و با قدرت تمام در مقابل توطئه گران ایستادند. از جمله آنها زرقاء بنت عدوی است که در صفین میان لشکر امیر مؤمنان بود و مردم را به نصرت آن حضرت تشویق می نمود. وی شعرها و مقاله های فصیح بسیار در این موضوع سروده است.

از جمله صحابه امام علی(ع) سوده دختر اشتر همدانی است که اموال خود و قبیله اش را سربازان معاویه گرفته بودند. او به دربار معاویه رفت و اموال را باز خواست، معاویه شعرهای سوده را که در جنگ صفین علیه او سروده شده بود یادآور گشت و سوده پاسخ داد، البته این اشعار از من است و شخصیتی چون من به خاطر ترس، هرگز از حق رویگردان نمی شود. و از دوستی علی(ع) دفاع نمود.(29) در جنگ جمل نیز از زنان صحابه حدود 20 نفر همراه حضرت بودند.