وز مرادی کارشناس ارشد جامعه شناسی دین از دانشگاه آمستردام  و دکتری جامعه شناسی دین از دانشگاه تیلبوخ هلند دارد. او در نشستی در انجمن جامعه شناسی دانشگاه تهران به تحلیلی نوین از رفتار زینب (س) بعد از واقعه عاشورا، به مثابه الگوی یک زن مسلمانِ متمدن پرداخت.

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان

مرادی با اشاره به نوربرت الیاس جامعه شناس آلمانی و بنیان گذار جامعه شناسی فرایند گفت: متمدن بودن از نظر الیاس مترادف با کنترل بر رفتار است. از دیدگاه او جوامعی متمدن تر هستند که نظام درونی و نهادینه شده در اعضای آن شکل گرفته و به افرادی از بیرون به عنوان پلیس بیرونی نیاز ندارند. بنابراین جامعه متمدن دارای افرادی است که بر رفتار، هیجانات و احساسات خود کنترلِ کافی دارند. من بر اساس پژوهش هایی که در دین و قرآن داشتم این مصداق جوامع متمدن از نظر الیاس را مترادف با تقوا می دانم؛ تقوا نیرویی است که به کنترل رفتار کمک می کند.

زینب (س) را باید از نو شناخت
وی افزود: حضرت زینب (س) را امام جامعه بشری و کسی می دانم که باید از نو او را شناخت. در حال حاضر در جامعه ما اگر از ایشان سخنی گفته می شود ناقص، نابسنده و انحرافی است.

این مدرس دانشگاه با طرح پرسشی مبنی بر اینکه رفتار زینب (س) تا چه اندازه  با مصادیق متمدن بودنی که الیاس می گوید منطبق است؟ تشریح کرد: مسلمانی ارادی و آگاهانه است و در زبان عربی  معنای سلامت نیز می دهد، در واقع این کلمه اتفاقی انتخاب نشده است و دارای ابعاد احساسی، فکری، جسمی و ذهنی است. اگر انسانی به سلامت در این حوزه ها برسد در مسیر مسلمانی قرار دارد.

هشدار امام حسین (ع) به حضرت زینب (س) و تقوای آن حضرت
او بیان کرد: زمانی که زینب (س) به همراه امام حسین (ع) از مدینه به سمت مکه و سپس کوفه حرکت می کند همسرش همراه او نیست و این خود پیامی دارد مبنی بر اینکه او از همان ابتدا راه خود را جدا کرده است. در شب عاشورا که قرار است حمله صورت گیرد اما به درخواست حسین (ع) این جنگ به روز بعد موکول می شود زینب (س) با برادرش به گفتگو می نشیند و قصد شیون و زاری می کند، اما امام به سرعت به ایشان هشدار می دهد که از چنین کاری حزر کرده و تقوا پیشه کند و همچنین  پس از شهادتش نیز به گریه، ناله و فغان نپردازد. پس از آن در تاریخ هرگز ناله و شیونی از زینب (س) ندیدیم.

مرادی افزود: در روز عاشورا نیز رفتار ایشان بسیار قابل تامل است. در آن روز زینب (س) تحویل گیرنده شهدا بود یعنی هر فردی از سپاه امام که به شهادت می رسید پیکر او را به سمت خیمه ها می بردند و زینب (س) آن ها را تحویل می گرفت و در این هنگام هیچ گاه گریه و زاری نکرد و فقط ذکر خدا می گفت. او سی و چند نفر از نزدیکان خود را که از نظر فضیلت و فرزانگی گلچین شده زمان خود بودند، در روز عاشورا از دست داد اما به گریه و ناله نپرداخت.

سخنان سنجیده زینب (س) در ورودی شهر کوفه
این مدرس دانشگاه ادامه داد: پس از عاشورا که کاروان اُسرا را به سمت کوفه می بردند زینب (س) در سه ایستگاه نقش مهمی ایفا کرد. ابتدا بر سر دروازه شهر کوفه بود و آن هنگام که همه به ویژه زنان برای نظاره کردن اُسرا آمده بودند و از آنچه بر سر خاندان پیامبر (ص) رفته بود گریه و اظهار ندامت می کردند زینب (س) خطاب به آنها سخنانی را بر زبان راند که این سخنان در زمانی زده شده بود که واقعه فاجعه آمیزی بر سرش آمده بود. ما انسان های عادی اگر خسته باشیم آیا می توانیم درست حرف بزنیم و سخنان سنجیده بگوییم؟ سخنان ایشان در هنگام ورود به کوفه سبب شد تا زنان به خانه هایشان برگردند و غنیمت هایی را که همسرانشان در جنگ با امام حسین (ع) به دست آورده بودند از خانه بیرون اندازند و حتی عده ای خانه هایشان را ترک کردند و خواستار زندگی با شوهری که پسر پیامبر را کشته بود، نبودند. در واقع این سخنان سنجیده، عذاب وجدانی در دل مردم کوفه ایجاد کرد.

جز زیبایی ندیدم…
مرادی خاطرنشان کرد: نقش دوم زینب (س) در محضر ابن زیاد رقم خورد. او با ابن زیاد به زیبایی کلام گفت و آن هنگام که از او پرسیدند واقعه را چطور دیدی فرمود جز زیبایی ندیدم. این گفتگو با اصلی ترین مسئول کشتار کربلا صورت گرفت و فرصتی برای زینب (س) بود. اگر ما انسان های معمولی یکی از عزیزان خود را از دست بدهیم آن قدر به سر و صورت خود می زنیم تا بی هوش شویم. در این شرایط خدا می داند که چقدر از نمازهایمان قضا می شود و در بستر بیماری نیز می افتیم. حال، زینب (س) سی و چند نفر از بهترین افراد روزگار که نزدیکانش بودند را در یک روز از دست داده اما در مقابل دیگران به زیبایی و تاثیرگذار سخن می گوید. این همه عقلانیت از یک زن آن هم در آن شرایط یک معجزه است و نشان می دهد که او بسیار خودساخته بوده و بر احساسات جریحه دار شده اش مسلط بوده است.

صلابت و شجاعت حضرت زینب (س) در مواخذه یزید
وی عنوان کرد: ایستگاه سوم حرکت به سمت شام و کاخ یزید است. در آنجا نیز بین زینب (س) و یزید گفتگویی صورت می گیرد. این خطبه تاریخی را می توان به عنوان مصداق بارز محاکمه ستمکاران و سرکرده های ستم در طول تاریخ محسوب کرد. او سخنان خود با یزید را با حمد و سپاس خدا شروع می کند و حافظه خردمندانه و ارزشمند فرا زمینی خود را به نمایش می گذارد و این خود درسی است مبنی بر اینکه چطور انسان می تواند در سخت ترین شرایط خدا را یاد کند. زینب (س) در این مجلس از قانونمندی حاکم بر کل تاریخ پرده برداری می کند.

زینب (س) مصداق بارز مسلمان متمدن است
این مدرس دانشگاه یادآور شد: زینب (س) را پرستار کربلا گفته اند و روز ولادت ایشان روز پرستار است در حالی که من  در تاریخ ردپایی از پرستاری او در کربلا ندیدم و اگر هم باشد نسبت به شأن و جایگاهی که دارد یک به هزار است. یعنی پرستاری ایشان بیان یک لحظه از اوست. بیاییم یک روز را به نام شجاعت تعریف کنیم و روز ولادت ایشان را با این روز مصادف کنیم.

او اظهار داشت: آیا نباید از انسانی در شرایط روحی و جسمی زینب (س) انتظار پرخاشگری و دشنام گویی داشته  باشیم؟ او رأس حکومت ها را یکی یکی در مقابل خودشان محاکمه کرده است. مسلمان به معنای تسلیم شده در مقابل خواست خداست و زینب (س) نیز در مقابل آنچه خدا خواسته بود تسلیم شد. مسلمان توهین و بی ادبی نمی کند حتی اگر او را تکه تکه کنند و این تجلی تقواست. خداوند در آیه ۱۰۸ سوره انعام می فرمایند حتی به کسانی که به خدا شرک می ورزند دشنام ندهید. کسانی که تقوا دارند می توانند بر خودشان مسلط باشند. زینب در تمام طول اسارت نه اشک می ریزد و نه به کسی دشنام می دهد. مسلمان کسی است که مصیبت ها او را فلج نمی کند.

مرادی با اشاره به اجرای نمایش هایی با موضوع اُسرای کربلا در ایام به ویژه محرم گفت: در نمایش ها زنی را  به عنوان زینب (س) وارد صحنه می کنند که تلوتلو می خورد و درمانده و آواره است در حالی که این زینب نیست اگر بود یزید را محاکمه نمی کرد و به زمین و زمان دشنام می داد و فراموش می کرد بگوید الحمدالله رب العالمین. این گونه نمایش ها در شأن ایشان نیست.

نتوانسته ایم زینب (س) را به عنوان اسطوره متمدن برای الگو جوانان معرفی کنیم
او همچنین به وضعیت حضور دختران و پسران در مراسمات عزاداری امام حسین (ع) اشاره و درباره علت این نوع رفتارها تصریح کرد: ما شخصیت زینب (س) و پیام او را نشناساندیم و نگفتیم که تمدن این نیست که آرایش کنیم تا دیده شویم. کالایی  و سرمایه شدن بدن  به سایر سرمایه های ما اضافه شده است. پس زینب (س) را  باید در اوج تمدن انسانی شناخت. این شخص اسطوره متمدن بودن است.

منبع:
سایت کرب و بلاوز مرادی کارشناس ارشد جامعه شناسی دین از دانشگاه آمستردام  و دکتری جامعه شناسی دین از دانشگاه تیلبوخ هلند دارد. او در نشستی در انجمن جامعه شناسی دانشگاه تهران به تحلیلی نوین از رفتار زینب (س) بعد از واقعه عاشورا، به مثابه الگوی یک زن مسلمانِ متمدن پرداخت.

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان

مرادی با اشاره به نوربرت الیاس جامعه شناس آلمانی و بنیان گذار جامعه شناسی فرایند گفت: متمدن بودن از نظر الیاس مترادف با کنترل بر رفتار است. از دیدگاه او جوامعی متمدن تر هستند که نظام درونی و نهادینه شده در اعضای آن شکل گرفته و به افرادی از بیرون به عنوان پلیس بیرونی نیاز ندارند. بنابراین جامعه متمدن دارای افرادی است که بر رفتار، هیجانات و احساسات خود کنترلِ کافی دارند. من بر اساس پژوهش هایی که در دین و قرآن داشتم این مصداق جوامع متمدن از نظر الیاس را مترادف با تقوا می دانم؛ تقوا نیرویی است که به کنترل رفتار کمک می کند.

زینب (س) را باید از نو شناخت
وی افزود: حضرت زینب (س) را امام جامعه بشری و کسی می دانم که باید از نو او را شناخت. در حال حاضر در جامعه ما اگر از ایشان سخنی گفته می شود ناقص، نابسنده و انحرافی است.

این مدرس دانشگاه با طرح پرسشی مبنی بر اینکه رفتار زینب (س) تا چه اندازه  با مصادیق متمدن بودنی که الیاس می گوید منطبق است؟ تشریح کرد: مسلمانی ارادی و آگاهانه است و در زبان عربی  معنای سلامت نیز می دهد، در واقع این کلمه اتفاقی انتخاب نشده است و دارای ابعاد احساسی، فکری، جسمی و ذهنی است. اگر انسانی به سلامت در این حوزه ها برسد در مسیر مسلمانی قرار دارد.

هشدار امام حسین (ع) به حضرت زینب (س) و تقوای آن حضرت
او بیان کرد: زمانی که زینب (س) به همراه امام حسین (ع) از مدینه به سمت مکه و سپس کوفه حرکت می کند همسرش همراه او نیست و این خود پیامی دارد مبنی بر اینکه او از همان ابتدا راه خود را جدا کرده است. در شب عاشورا که قرار است حمله صورت گیرد اما به درخواست حسین (ع) این جنگ به روز بعد موکول می شود زینب (س) با برادرش به گفتگو می نشیند و قصد شیون و زاری می کند، اما امام به سرعت به ایشان هشدار می دهد که از چنین کاری حزر کرده و تقوا پیشه کند و همچنین  پس از شهادتش نیز به گریه، ناله و فغان نپردازد. پس از آن در تاریخ هرگز ناله و شیونی از زینب (س) ندیدیم.

مرادی افزود: در روز عاشورا نیز رفتار ایشان بسیار قابل تامل است. در آن روز زینب (س) تحویل گیرنده شهدا بود یعنی هر فردی از سپاه امام که به شهادت می رسید پیکر او را به سمت خیمه ها می بردند و زینب (س) آن ها را تحویل می گرفت و در این هنگام هیچ گاه گریه و زاری نکرد و فقط ذکر خدا می گفت. او سی و چند نفر از نزدیکان خود را که از نظر فضیلت و فرزانگی گلچین شده زمان خود بودند، در روز عاشورا از دست داد اما به گریه و ناله نپرداخت.

سخنان سنجیده زینب (س) در ورودی شهر کوفه
این مدرس دانشگاه ادامه داد: پس از عاشورا که کاروان اُسرا را به سمت کوفه می بردند زینب (س) در سه ایستگاه نقش مهمی ایفا کرد. ابتدا بر سر دروازه شهر کوفه بود و آن هنگام که همه به ویژه زنان برای نظاره کردن اُسرا آمده بودند و از آنچه بر سر خاندان پیامبر (ص) رفته بود گریه و اظهار ندامت می کردند زینب (س) خطاب به آنها سخنانی را بر زبان راند که این سخنان در زمانی زده شده بود که واقعه فاجعه آمیزی بر سرش آمده بود. ما انسان های عادی اگر خسته باشیم آیا می توانیم درست حرف بزنیم و سخنان سنجیده بگوییم؟ سخنان ایشان در هنگام ورود به کوفه سبب شد تا زنان به خانه هایشان برگردند و غنیمت هایی را که همسرانشان در جنگ با امام حسین (ع) به دست آورده بودند از خانه بیرون اندازند و حتی عده ای خانه هایشان را ترک کردند و خواستار زندگی با شوهری که پسر پیامبر را کشته بود، نبودند. در واقع این سخنان سنجیده، عذاب وجدانی در دل مردم کوفه ایجاد کرد.

جز زیبایی ندیدم…
مرادی خاطرنشان کرد: نقش دوم زینب (س) در محضر ابن زیاد رقم خورد. او با ابن زیاد به زیبایی کلام گفت و آن هنگام که از او پرسیدند واقعه را چطور دیدی فرمود جز زیبایی ندیدم. این گفتگو با اصلی ترین مسئول کشتار کربلا صورت گرفت و فرصتی برای زینب (س) بود. اگر ما انسان های معمولی یکی از عزیزان خود را از دست بدهیم آن قدر به سر و صورت خود می زنیم تا بی هوش شویم. در این شرایط خدا می داند که چقدر از نمازهایمان قضا می شود و در بستر بیماری نیز می افتیم. حال، زینب (س) سی و چند نفر از بهترین افراد روزگار که نزدیکانش بودند را در یک روز از دست داده اما در مقابل دیگران به زیبایی و تاثیرگذار سخن می گوید. این همه عقلانیت از یک زن آن هم در آن شرایط یک معجزه است و نشان می دهد که او بسیار خودساخته بوده و بر احساسات جریحه دار شده اش مسلط بوده است.

صلابت و شجاعت حضرت زینب (س) در مواخذه یزید
وی عنوان کرد: ایستگاه سوم حرکت به سمت شام و کاخ یزید است. در آنجا نیز بین زینب (س) و یزید گفتگویی صورت می گیرد. این خطبه تاریخی را می توان به عنوان مصداق بارز محاکمه ستمکاران و سرکرده های ستم در طول تاریخ محسوب کرد. او سخنان خود با یزید را با حمد و سپاس خدا شروع می کند و حافظه خردمندانه و ارزشمند فرا زمینی خود را به نمایش می گذارد و این خود درسی است مبنی بر اینکه چطور انسان می تواند در سخت ترین شرایط خدا را یاد کند. زینب (س) در این مجلس از قانونمندی حاکم بر کل تاریخ پرده برداری می کند.

زینب (س) مصداق بارز مسلمان متمدن است
این مدرس دانشگاه یادآور شد: زینب (س) را پرستار کربلا گفته اند و روز ولادت ایشان روز پرستار است در حالی که من  در تاریخ ردپایی از پرستاری او در کربلا ندیدم و اگر هم باشد نسبت به شأن و جایگاهی که دارد یک به هزار است. یعنی پرستاری ایشان بیان یک لحظه از اوست. بیاییم یک روز را به نام شجاعت تعریف کنیم و روز ولادت ایشان را با این روز مصادف کنیم.

او اظهار داشت: آیا نباید از انسانی در شرایط روحی و جسمی زینب (س) انتظار پرخاشگری و دشنام گویی داشته  باشیم؟ او رأس حکومت ها را یکی یکی در مقابل خودشان محاکمه کرده است. مسلمان به معنای تسلیم شده در مقابل خواست خداست و زینب (س) نیز در مقابل آنچه خدا خواسته بود تسلیم شد. مسلمان توهین و بی ادبی نمی کند حتی اگر او را تکه تکه کنند و این تجلی تقواست. خداوند در آیه ۱۰۸ سوره انعام می فرمایند حتی به کسانی که به خدا شرک می ورزند دشنام ندهید. کسانی که تقوا دارند می توانند بر خودشان مسلط باشند. زینب در تمام طول اسارت نه اشک می ریزد و نه به کسی دشنام می دهد. مسلمان کسی است که مصیبت ها او را فلج نمی کند.

مرادی با اشاره به اجرای نمایش هایی با موضوع اُسرای کربلا در ایام به ویژه محرم گفت: در نمایش ها زنی را  به عنوان زینب (س) وارد صحنه می کنند که تلوتلو می خورد و درمانده و آواره است در حالی که این زینب نیست اگر بود یزید را محاکمه نمی کرد و به زمین و زمان دشنام می داد و فراموش می کرد بگوید الحمدالله رب العالمین. این گونه نمایش ها در شأن ایشان نیست.

نتوانسته ایم زینب (س) را به عنوان اسطوره متمدن برای الگو جوانان معرفی کنیم
او همچنین به وضعیت حضور دختران و پسران در مراسمات عزاداری امام حسین (ع) اشاره و درباره علت این نوع رفتارها تصریح کرد: ما شخصیت زینب (س) و پیام او را نشناساندیم و نگفتیم که تمدن این نیست که آرایش کنیم تا دیده شویم. کالایی  و سرمایه شدن بدن  به سایر سرمایه های ما اضافه شده است. پس زینب (س) را  باید در اوج تمدن انسانی شناخت. این شخص اسطوره متمدن بودن است.

منبع:
سایت کرب و بلا